“PHẠM TỘI VÌ HOÀN CẢNH ĐẶC BIỆT KHÓ KHĂN MÀ KHÔNG PHẢI DO MÌNH TỰ GÂY RA” THEO NGHỊ QUYẾT 04/2025/NQ

Không phải ai cũng có điều kiện thuận lợi để duy trì cuộc sống ổn định. Có những người rơi vào hoàn cảnh đặc biệt khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn hay những biến cố bất ngờ ngoài ý muốn. Trong tình thế đó, hành vi phạm tội đôi khi xuất phát từ sự bức bách về kinh tế, sinh tồn hoặc vì hoàn cảnh khách quan chi phối. Nhằm đảm bảo tính nhân đạo và công bằng trong áp dụng pháp luật, Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP đã hướng dẫn rõ việc xem xét tình tiết “phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” là một trong những căn cứ để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

1. Về hoàn cảnh đặc biệt khó khăn

Hoàn cảnh khó khăn có thể phát sinh do thiên tai, dịch họa, dịch bệnh hoặc các nguyên nhân khách quan khác. Tuy nhiên, mức độ khó khăn phải đạt đến mức đặc biệt. Ở Việt Nam, những thiệt hại nghiêm trọng do bão lũ, chiến sự, hỏa hoạn hay dịch bệnh gây ra được xem là hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Lưu ý, những khó khăn này phải trực tiếp tác động đến bản thân người phạm tội, chứ không chỉ đơn thuần xảy ra tại địa phương nơi họ sinh sống.

Bên cạnh đó, hoàn cảnh đặc biệt khó khăn của người phạm tội phải do nguyên nhân khách quan mang lại; nếu do chính người phạm tội tự gây ra thì sẽ không được xem là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

2. áp dụng tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” theo Nghị quyết 04/2025/NQ – HĐTP

Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành ngày 15/11/2025) đã hướng dẫn, làm rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ của Bộ luật Hình sự. Theo đó, căn cứ khoản 7 Điều 2 Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” được áp dụng như sau:

“Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” quy định tại điểm g khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự là trường hợp phải do hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà phạm tội và hoàn cảnh đặc biệt khó khăn không phải do người phạm tội tự mình gây ra, có thể do người khác hoặc nguyên nhân khách quan khác gây ra (như: thiên tai địch họa, hỏa hoạn, tai nạn rủi ro, bệnh hiểm nghèo, sự kiện bất khả kháng dẫn tới bước đường cùng hoặc không còn tài sản đáng kể…). Chỉ áp dụng tình tiết này khi có đầy đủ hai điều kiện “phải do hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà phạm tội” và “hoàn cảnh đặc biệt khó khăn không phải do người phạm tội tự mình gây ra”.

Khi áp dụng tình tiết giảm nhẹ này thì mức độ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự còn phải căn cứ vào mức độ, hoàn cảnh khó khăn và khả năng khắc phục của người phạm tội.

Ví dụ: Gia đình Nguyễn Văn A thuộc hộ nghèo, vợ bị liệt nửa người, chồng không có thu nhập ổn định. Do con nhỏ gặp tai nạn nguy hiểm đến tính mạng phải đưa đi cấp cứu và điều trị, nhưng gia đình không có tiền và không vay mượn được ai nên A đã lấy trộm chiếc xe máy bán được số tiền 20.000.000 đồng và dùng số tiền đó để chữa bệnh cho con. Trường hợp này, Nguyễn Văn A được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm g khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

3. Kết luận

Việc nhận diện đúng và áp dụng hợp lý tình tiết “phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra” giúp cơ quan tiến hành tố tụng đánh giá khách quan, toàn diện nguyên nhân dẫn đến hành vi phạm tội. Qua đó, pháp luật không chỉ thể hiện sự nghiêm minh trong trừng phạt mà còn thể hiện tính nhân văn, khoan dung đối với những người phạm tội do hoàn cảnh đặc biệt, góp phần bảo đảm công lý và tăng cường niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp.

———————————————————————————————————————————————————————————–

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: