“PHẠM TỘI TRONG TRƯỜNG HỢP VƯỢT QUÁ YÊU CẦU CỦA TÌNH THẾ CẤP THIẾT” THEO NGHỊ QUYẾT 04/2025/NQ-HĐTP

Trong cuộc sống, không ít trường hợp buộc phải lựa chọn hành động để ngăn chặn một nguy cơ đang đe dọa trực tiếp đến lợi ích của Nhà nước, tổ chức hoặc của chính mình và người khác. Những hành động đó được pháp luật thừa nhận là “tình thế cấp thiết”. Tuy nhiên, nếu việc xử lý vượt quá mức cần thiết – gây thiệt hại lớn hơn thiệt hại cần ngăn chặn – thì người thực hiện có thể phải chịu trách nhiệm hình sự. Nhằm thống nhất nhận thức và áp dụng pháp luật trong thực tiễn xét xử, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP, hướng dẫn cụ thể việc áp dụng các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

1. Tình thế cấp thiết là gì?

Căn cứ khoản 1 Điều 23 Bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi bổ sung 2017), tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.

2. “Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết” theo hướng dẫn tại Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP

Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành ngày 15/11/2025) đã hướng dẫn, làm rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ của Bộ luật Hình sự. Theo đó, căn cứ khoản 4 Điều 2 Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết” được áp dụng như sau:

“Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết” quy định tại điểm d khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự là trường hợp người phạm tội vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền và lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa nhưng thực tế thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết (thiệt hại thực tế bằng hoặc lớn hơn thiệt hại cần ngăn ngừa).

Ví dụ: Khi xảy ra cháy ở cửa hàng, mặc dù đám cháy đã được khống chế nhưng vẫn để lại lượng khói lớn, Nguyễn Văn A là nhân viên cho rằng đám cháy sẽ lây lan sang nhà để xe nên đã phá cửa và tường nhằm mục đích lấy xe máy của mình trị giá 20.000.000 đồng. Hành vi của A đã gây ra thiệt hại thực tế là 100.000.000 đồng, thiệt hại này lớn hơn thiệt hại phải ngăn ngừa nên hành vi của A đã vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Trường hợp này, Nguyễn Văn A được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm d khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

3. Kết luận:

Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP là căn cứ quan trọng giúp các cơ quan tiến hành tố tụng và người dân hiểu rõ hơn về giới hạn của hành vi trong tình thế cấp thiết. Việc phân định giữa hành vi hợp pháp và hành vi vượt quá yêu cầu không chỉ đảm bảo công bằng trong xét xử mà còn góp phần nâng cao ý thức pháp luật, khuyến khích mọi người hành động đúng đắn, kịp thời bảo vệ lợi ích chính đáng của xã hội và của bản thân.

———————————————————————————————————————————————————————————–

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: