"PHẠM TỘI TRONG TRƯỜNG HỢP BỊ KÍCH ĐỘNG VỀ TINH THẦN DO HÀNH VI TRÁI PHÁP LUẬT CỦA NẠN NHÂN CỦA NẠN NHÂN GÂY RA" THEO NGHỊ QUYẾT 04/2025/NQ-HĐTP

Trong thực tế, không ít trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do chịu tác động trực tiếp từ hành vi trái pháp luật của nạn nhân. Đây là tình huống đặc biệt, khi người phạm tội không còn khả năng kiểm soát hoàn toàn hành vi của mình vì sự bức xúc, ức chế hoặc tổn thương tâm lý do người bị hại gây ra. Pháp luật hình sự Việt Nam thừa nhận yếu tố này như một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, thể hiện tính nhân đạo và công bằng trong việc xem xét, đánh giá lỗi của người phạm tội. Vậy, như thế nào được coi là “phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra”?

1. “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra”là gì ?

Là trường hợp người phạm tội rơi vào trạng thái tinh thần bị kích động, thực hiện hành vi phạm tội khi khả năng kiểm soát và điều khiển hành vi của họ bị hạn chế do tác động từ hành vi trái pháp luật của nạn nhân. Trong trạng thái này, do nguyên nhân khách quan, người phạm tội không còn khả năng kiểm soát hành vi như bình thường. Họ không nhận thức đầy đủ về hành vi của mình, tuy chưa mất hoàn toàn khả năng nhận thức, nhưng đã mất khả năng tự chủ và không thể lường hết tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó. Trạng thái kích động tinh thần này chỉ diễn ra trong thời gian ngắn, sau đó người phạm tội sẽ trở lại trạng thái tinh thần bình thường.

2. Điều kiện để áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự này

Thứ nhất, phải có hành vi trái pháp luật của nạn nhân, dù không nhất thiết là hành vi nghiêm trọng. Hành vi này có thể vi phạm pháp luật hình sự, hành chính, lao động, hôn nhân và gia đình hoặc các lĩnh vực pháp luật khác.

Thứ hai, hành vi trái pháp luật của nạn nhân phải xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người phạm tội hoặc của người thân thích của họ. Nếu hành vi trái pháp luật của nạn nhân chỉ gây ảnh hưởng đến người khác không có liên quan, thì người phạm tội không được áp dụng tình tiết giảm nhẹ này.

Giữa hành vi trái pháp luật của nạn nhân và trạng thái tinh thần bị kích động của người phạm tội phải tồn tại mối quan hệ nhân quả trực tiếp. Nói cách khác, chính hành vi trái pháp luật của nạn nhân là nguyên nhân dẫn đến việc người phạm tội bị kích động về tinh thần; nếu không có hành vi đó, trạng thái kích động tinh thần của người phạm tội sẽ không xảy ra.

3. Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự này được áp dụng trong các trường hợp nào

Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành ngày 15/11/2025) đã hướng dẫn, làm rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ của Bộ luật Hình sự. Theo đó, căn cứ khoản 6 Điều 2 Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” được áp dụng trong các trường hợp sau:

Người phạm tội bị kích động về tỉnh thần, bị chi phối do hành vi trái pháp luật của nạn nhân khiến họ không hoàn toàn tự chủ, tỉnh táo, tự kiềm chế mà thực hiện hành vi phạm tội. Sự kích động tinh thần phải là tức thời do hành vi trái pháp luật của nạn nhân dẫn tới thực hiện hành vi phạm tội;
Trường hợp hành vi trái pháp luật của nạn nhân có tính chất đè nén, áp bức tương đối nặng nề, lặp đi lặp lại, sự kích động đó đã âm ỉ, kéo dài, đến thời điểm nào đó hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại tiếp diễn làm cho người phạm tội bị kích động không tự kiềm chế được mà thực hiện hành vi phạm tội. Trường hợp này nếu tách riêng hành vi nêu trên thì không coi là kích động, nhưng nếu xét cả quá trình diễn biến của sự việc thì được coi là kích động mạnh hoặc rất mạnh nên người phạm tội có thể được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
Khi áp dụng tình tiết giảm nhẹ này thì mức độ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự còn phải căn cứ vào lỗi, mức độ nghiêm trọng của hành vi trái pháp luật của nạn nhân, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật của nạn nhân với tình trạng tỉnh thần bị kích động của người phạm tội.
Chỉ áp dụng tình tiết giảm nhẹ này nếu nạn nhân là người đã thực hiện hành vi trái pháp luật và hành vi trái pháp luật đó xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người phạm tội hoặc xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người thân thích của người phạm tội. Nếu hành vi trái pháp luật của nạn nhân không xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người phạm tội hoặc người thân thích của họ khiến người phạm tội bị kích động về tinh thần thì không phải là căn cứ để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho người phạm tội theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

Ví dụ: Nguyễn Văn A thường xuyên uống rượu, đánh chửi vợ con và đập phả đồ đạc. Ngày 01/9/2025, A tiếp tục đập phá đồ đạc, đánh chửi vợ và con là Nguyễn Văn B; không kiềm chế được, B đã lấy đoạn gỗ đập nhiều nhát vào đầu A. Hậu quả A bị tổn thương cơ thể tỷ lệ 65%. Trường hợp này, Nguyễn Văn B được áp dụng tỉnh tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm e khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

4. Kết luận

Tình tiết “phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” là một quy định mang ý nghĩa nhân văn, cho phép cơ quan tiến hành tố tụng đánh giá khách quan, toàn diện nguyên nhân, hoàn cảnh dẫn đến hành vi phạm tội. Việc áp dụng tình tiết này cần dựa trên các yếu tố pháp lý rõ ràng, có mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa hành vi trái pháp luật của nạn nhân và trạng thái tinh thần bị kích động của người phạm tội. Qua đó, đảm bảo nguyên tắc xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật nhưng vẫn thể hiện sự khoan hồng, nhân đạo của pháp luật hình sự Việt Nam.

———————————————————————————————————————————————————————————–

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: