“PHẠM TỘI TRONG TRƯỜNG HỢP BỊ HẠN CHẾ KHẢ NĂNG NHẬN THỨC MÀ KHÔNG PHẢI DO LỖI CỦA MÌNH GÂY RA” THEO NGHỊ QUYẾT 04/2025/NQ

Trong thực tiễn xét xử, không ít trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong trạng thái bị hạn chế khả năng nhận thức, không đủ khả năng hiểu rõ tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi do mình gây ra. Tuy nhiên, pháp luật hình sự chỉ xem đây là tình tiết giảm nhẹ khi sự hạn chế đó không xuất phát từ lỗi của chính người phạm tội. Nhằm hướng dẫn áp dụng thống nhất quy định này, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực ngày 15/11/2025), trong đó làm rõ nội hàm và điều kiện áp dụng tình tiết “phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra” quy định tại điểm l khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự.

1. Khái niệm phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra

Theo quy định tại điểm l khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự, có thể hiểu rằng “phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra” là tình huống khi người phạm tội thực hiện hành vi trong trạng thái không đủ tỉnh táo để nhận thức đầy đủ về tính chất nguy hiểm và hậu quả của hành vi đó. Việc hạn chế khả năng nhận thức này xuất phát từ các yếu tố khách quan tác động, chứ không phải do chính người phạm tội tự gây ra.

2. Áp dụng tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra” theo nghị quyết 04/2025/NQ – HĐTP

Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành ngày 15/11/2025) đã hướng dẫn, làm rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ của Bộ luật Hình sự. Theo đó, căn cứ khoản 11 Điều 2 Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra” được thực hiện như sau:

“Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra” quy định tại điểm l khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội trong khi bị hạn chế khả năng nhận thức, không đủ tỉnh táo để nhận biết một cách đầy đủ mức độ nguy hiểm cũng như hậu quả do hành vi phạm tội của mình gây ra. Người phạm tội bị hạn chế khả năng nhận thức do nguyên nhân, yếu tố khách quan tác động (như: bị cưỡng ép, lừa gạt để sử dụng chất kích thích mạnh…), chứ không phải do bản thân người phạm tội gây ra.

Khi áp dụng tình tiết giảm nhẹ này thì mức độ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phụ thuộc vào tính chất, mức độ bị hạn chế khả năng nhận thức của người phạm tội và hoàn cảnh, nguyên nhân, yếu tố khách quan tác động đến nhận thức của người phạm tội.

Ví dụ: Nguyễn Văn A biết Phạm Văn B nếu uống rượu thì sẽ gặp tình trạng hạn chế khả năng điều khiển hành vi. A đổ rượu vào lon nước ngọt cho B uống. Biết mình đã uống rượu, B tức giận, bỏ về. Trên đường về, thấy chị Tạ Thị C nên B đã xông vào đánh chị C, hậu quả chị C bị tổn thương cơ thể tỷ lệ 30%. Cơ quan điều tra đã trưng cầu giám định pháp y tâm thần, kết quả giám định kết luận: tại thời điểm thực hiện hành vi phạm tội, về mặt y học, B bị trạng thái loạn thần cấp tính xảy ra do rượu (say rượu bệnh lý). Trường hợp này, Phạm Văn B được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm l khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

==> Như vậy, chỉ áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trên khi đáp ứng đủ 2 yếu tố:

Hành vi phạm tội phải được xảy ra trong lúc người phạm tội đang bị hạn chế khả năng nhận thức, không đủ tỉnh táo để nhận biết được hậu quả, không làm chủ được hành vi.
Việc người phạm tội bị hạn chế khả năng nhận thức phải do nguyên nhân khách quan, yếu tố bên ngoài tác động.

———————————————————————————————————————————————————————————–

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: