“PHẠM TỘI LẦN ĐẦU VÀ THUỘC TRƯỜNG HỢP ÍT NGHIÊM TRỌNG” THEO NGHỊ QUYẾT 04/2025/NQ

Trong quá trình xét xử các vụ án hình sự, việc xác định người phạm tội có “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” hay không có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bởi đây là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định tại Bộ luật Hình sự. Tuy nhiên, trên thực tế, việc hiểu và áp dụng thống nhất khái niệm này vẫn còn gặp nhiều vướng mắc. Nhằm bảo đảm tính thống nhất trong việc áp dụng pháp luật, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Nghị quyết số 04/2025/NQ-HĐTP, hướng dẫn cụ thể về việc xác định trường hợp “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng”, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng có cơ sở rõ ràng, thống nhất trong thực tiễn xét xử.

1. Phạm tội lần đầu là gì?

Phạm tội lần đầu là trường hợp từ trước đến nay chưa phạm tội lần nào hoặc trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được miễn trách nhiệm hình sự; trước đó đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng được áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng; thuộc trường hợp được coi là không có án tích; trước đó đã bị kết án nhưng đã được xóa án tích;

2. Phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng là gì?

Phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng là trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội phạm là phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 03 năm hoặc trường hợp người phạm tội có vai trò thứ yếu, không đáng kể trong vụ án đồng phạm về tội nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.

3. Điều kiện áp dụng tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” theo nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP

Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP (có hiệu lực thi hành ngày 15/11/2025) đã hướng dẫn, làm rõ các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ của Bộ luật Hình sự. Theo đó, căn cứ khoản 9 Điều 2 Nghị Quyết 04/2025/NQ-HĐTP việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” được thực hiện như sau:

Tòa án chỉ áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm i khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự khi có đủ 02 điều kiện:

Phạm tội lần đầu
Thuộc trường hợp ít nghiêm trọng

Nếu bị cáo phạm tội lần đầu mà không thuộc trường hợp ít nghiêm trọng hoặc ngược lại phạm tội thuộc trường hợp ít nghiêm trọng nhưng không phải là phạm tội lần đầu thì không áp dụng tình tiết giảm nhẹ quy định tại điểm i khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự. Nếu bị cáo đã thực hiện hành vi phạm tội nhưng đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, chưa bị kết án hoặc chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự mà bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong lần phạm tội sau thì không áp dụng tình tiết giảm nhẹ này.

Ví dụ: Nguyễn Văn A chưa phạm tội lần nào, nay bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội dâm ô với người dưới 16 tuổi quy định tại khoản 1 Điều 146 của Bộ luật Hình sự (thuộc trường hợp tội phạm ít nghiêm trọng). Trường hợp này, Nguyễn Văn A được áp dụng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm i khoản 1 Điều 51 của Bộ luật Hình sự.

Kết luận:

Có thể thấy, quy định về “phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng” tại Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP đã làm rõ các tiêu chí, điều kiện áp dụng, góp phần bảo đảm nguyên tắc nhân đạo, công bằng trong xử lý người phạm tội. Việc hiểu đúng và vận dụng đúng quy định này không chỉ giúp giảm nhẹ hình phạt một cách hợp lý, mà còn thể hiện chính sách khoan hồng của Nhà nước đối với những người phạm tội lần đầu, có nhân thân tốt và khả năng cải tạo, tái hòa nhập xã hội.

———————————————————————————————————————————————————————————–

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: