NGHIÊN CỨU PHẠT LAO ĐỘNG CÔNG ÍCH VỚI NGƯỜI VI PHẠM LUẬT GIAO THÔNG: GIẢI PHÁP MỚI HAY THÁCH THỨC TRONG THỰC TIỄN?

1. Bối cảnh và nhu cầu đổi mới hình thức xử phạt vi phạm giao thông

Tình trạng vi phạm giao thông tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, dù lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra, xử phạt. Nhiều người vi phạm sau khi nộp phạt vẫn tái phạm, cho thấy biện pháp xử phạt tiền chưa đủ răn đe. Trước thực tế đó, một số chuyên gia và nhà quản lý đang đề xuất nghiên cứu áp dụng hình thức “phạt lao động công ích” – biện pháp được nhiều quốc gia sử dụng hiệu quả nhằm giáo dục, răn đe, đồng thời mang lại lợi ích xã hội thiết thực.

2. Lao động công ích là gì?

Lao động công ích được hiểu là việc người vi phạm phải tham gia vào các hoạt động phục vụ cộng đồng không hưởng lương, chẳng hạn như:

Quét dọn, thu gom rác ở khu vực công cộng.
Trồng cây xanh, sơn kẻ vạch đường, dọn dẹp khuôn viên trường học, bệnh viện.
Hỗ trợ các chương trình xã hội tại địa phương.

Hình thức này không mang tính trừng phạt thân thể, mà hướng tới giáo dục ý thức trách nhiệm và tôn trọng pháp luật thông qua hành động cụ thể.

3. Kinh nghiệm quốc tế về phạt lao động công ích

Singapore: Người vi phạm giao thông nhẹ hoặc xả rác bừa bãi có thể bị buộc tham gia các hoạt động vệ sinh công cộng, mặc đồng phục ghi rõ “community service” để nâng cao tính răn đe.
Nhật Bản: Một số địa phương áp dụng lao động công ích cho người vi phạm hành chính lần đầu, giúp họ nhận thức tác hại hành vi sai phạm.
Pháp và Đức: Lao động công ích là hình phạt thay thế ngắn hạn cho tù hoặc tiền phạt, góp phần giảm tải hệ thống giam giữ và thúc đẩy tái hòa nhập xã hội.

Kết quả cho thấy, mức tái phạm giảm đáng kể và người dân có ý thức tuân thủ luật giao thông tốt hơn.

4. Khả năng áp dụng tại Việt Nam

Theo Báo Thanh niên: Tại cuộc họp sơ kết 6 tháng đầu năm, các đại biểu đã phát biểu rằng:

Lỗi gì nên phạt, phạt ra sao?

Pháp luật hiện hành không có quy định về hình phạt lao động công ích. Các chuyên gia cho rằng nếu muốn bổ sung hình phạt này, phải xây dựng một hành lang pháp lý đảm bảo khoa học, minh bạch.

ĐB Phạm Văn Hòa nói:

Trước tiên cần sửa đổi luật Xử lý vi phạm hành chính, trong đó quy định rõ lao động công ích là gì, phạm vi, nguyên tắc áp dụng, quy trình thực hiện, thời gian tối thiểu, tối đa, đối tượng nào được miễn (người già, phụ nữ mang thai…). Các văn bản dưới luật, nhất là nghị định, cần xác định cụ thể trường hợp nào thì áp dụng phạt lao động công ích, thời gian bao lâu…

Khác với phạt tiền – người vi phạm chỉ cần nộp phạt là hoàn thành nghĩa vụ tài chính, hình phạt lao động công ích sẽ phức tạp hơn, đòi hỏi tổ chức thực hiện, giám sát và đánh giá kết quả, nếu áp dụng quá rộng sẽ kéo theo cả một bộ máy cồng kềnh, tốn kém. Để tránh điều này, TS Khương Kim Tạo kiến nghị xem xét phạm vi sao cho hợp lý, chẳng hạn chỉ nên áp dụng với các lỗi nghiêm trọng và tái phạm nhiều lần. “Không nên phạt tràn lan, nếu nhiều quá thì không thể đủ điều kiện mà tổ chức thực hiện, giám sát”, ông Tạo nói.

Góp ý thêm, LS Nguyễn Văn Hậu đề xuất:

Xây dựng danh mục công việc lao động công ích, đảm bảo phù hợp với hành vi bị xử lý. Ví dụ, người vi phạm sẽ phải tham gia dọn dẹp hiện trường tai nạn, hỗ trợ tại bệnh viện hoặc trung tâm cứu trợ nạn nhân…, để họ cảm nhận sự mất mát, thấm thía hậu quả do vi phạm giao thông gây ra. “Ban hành danh mục không chỉ giúp quá trình thực hiện dễ dàng mà còn tránh sự tùy tiện hoặc vượt quá giới hạn cho phép”, LS Hậu nhận định.

TS Khương Kim Tạo thì gợi ý:

Có thể buộc người vi phạm lao động công ích bằng việc hỗ trợ CSGT, thanh tra giao thông hoặc lực lượng khác trong công tác đảm bảo trật tự, an toàn giao thông. “Việc đứng đó quan sát, chứng kiến người khác bị xử lý rồi rút ra bài học cho bản thân, sẽ góp phần thay đổi ý thức của người vi phạm”, ông Tạo nói.

Tránh hình thức, nhưng cũng cấm lạm dụng

Lợi ích của hình phạt lao động công ích là điều không cần bàn cãi. Nhưng làm thế nào để chế tài này được thực thi một cách hiệu quả, tránh hình thức, đối phó, thậm chí tiêu cực, lạm dụng…?

ĐB Phạm Văn Hòa lưu ý:

Cần xây dựng quy trình thực hiện, giám sát lao động công ích thật chặt chẽ; quy định rõ cá nhân, tổ chức nào có thẩm quyền áp dụng, đơn vị nào sẽ triển khai, kiểm soát, đánh giá việc thực hiện; cần có “địa chỉ trách nhiệm” cụ thể trong từng khâu, từng bước, tránh chuyện chung không ai lo.

Về phía người vi phạm, cần có cơ chế đảm bảo nghĩa vụ chấp hành hình phạt, trường hợp không tự nguyện thì có thể cưỡng chế hoặc áp dụng biện pháp chế tài nghiêm khắc tương xứng. “Mục tiêu của lao động công ích là để “trị” các trường hợp “nhờn luật”, khi mà phạt tiền không còn đủ răn đe để không tái phạm. Nếu không làm nghiêm, chỉ dừng ở hình thức, làm cho có lệ, thì không thể giải quyết được vấn đề”, ĐB Hòa nói.

LS Nguyễn Văn Hậu kiến nghị:

Cần có cơ chế kiểm soát trong suốt quá trình thực hiện lao động công ích. Quyết định áp dụng hình phạt có thể giao cho UBND cấp xã, nơi người vi phạm cư trú, để phối hợp tổ chức thực hiện. Đồng thời, nên nghiên cứu công khai thông tin người phải lao động công ích, loại công việc, số giờ… để tất cả người dân đều có thể tham gia giám sát thực hiện. Sau khi người vi phạm hoàn thành số giờ lao động công ích theo quyết định xử phạt, cơ quan chức năng phải lập biên bản xác nhận, tương tự như biên lai khi người vi phạm đã nộp tiền phạt.

Ông Hậu cũng cho rằng:

Xây dựng cả cơ chế phản ánh, khiếu nại liên quan đến việc chấp hành hình phạt lao động công ích của người vi phạm. Cơ chế này được áp dụng trong trường hợp người vi phạm bị ép buộc thực hiện quá số giờ lao động công ích, thực hiện không đúng loại công việc theo quy định, hoặc phát hiện có dấu hiệu tiêu cực…

5. Góc nhìn xã hội và đạo đức pháp lý

Nhiều chuyên gia ủng hộ vì cho rằng đây là biện pháp nhân văn và công bằng hơn tiền phạt. Lao động công ích không chỉ là “hình phạt”, mà còn là “học phí” cho bài học công dân – giúp người vi phạm thấy rõ tác động hành vi của mình với cộng đồng.

Ngược lại, một số ý kiến lo ngại nguy cơ bêu xấu, kỳ thị, nếu hình thức thực hiện không đảm bảo tính tôn trọng và giáo dục. Vì vậy, cần có quy trình minh bạch, phù hợp từng loại vi phạm.

6. Kết luận

Phạt lao động công ích với người vi phạm luật giao thông là ý tưởng tiến bộ, nhân văn, đáng để nghiên cứu và thử nghiệm trong bối cảnh mới.
Nếu được xây dựng trên cơ sở pháp lý rõ ràng, thực hiện nghiêm túc và giám sát minh bạch, hình thức này không chỉ giúp người vi phạm sửa sai, mà còn góp phần xây dựng văn hóa giao thông văn minh, kỷ cương cho toàn xã hội.

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: