QUY ĐỊNH KHIỂN TRÁCH ĐỐI VỚI NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI

Biện pháp khiển trách là một trong những biện pháp xử lý chuyển hướng được quy định tại Luật Tư pháp người chưa thành niên, sẽ có hiệu lực pháp luật kể từ ngày 01/01/2026. Khiển trách được áp dụng nhằm mục đích giúp người chưa thành niên phạm tội nhận thức rõ hành vi phạm tội, thể hiện rõ tính chất giáo dục chứ không đề cao tính chất trừng trị như hình phạt.

1. Điểm mới của Luật Tư pháp người chưa thành niên về áp dụng biện pháp khiển trách

Về đối tượng áp dụng

Hiện nay, Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự quy định chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi khi thật cần thiết, căn cứ vào nhân thân, tính chất nguy hiểm của hành vi và yêu cầu phòng ngừa tội phạm. Thay vào đó, có thể áp dụng biện pháp khiển trách nhằm giúp họ sửa sai, phát triển lành mạnh. Khiển trách áp dụng cho:

Người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi lần đầu phạm tội ít nghiêm trọng (Điểm a khoản 2 Điều 91 Bộ luật Hình sự).
Người dưới 18 tuổi đồng phạm với vai trò không đáng kể.

Từ 01/01/2026, Luật Tư pháp người chưa thành niên có hiệu lực, bãi bỏ quy định này trong Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự. Khiển trách theo luật mới là biện pháp xử lý chuyển hướng, mang tính phê bình nghiêm khắc, giải thích thiệt hại đã gây ra và hậu quả nếu tái phạm.

Khoản 2 Điều 40 Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định khiển trách áp dụng với:

Người chưa thành niên là đồng phạm có vai trò không đáng kể;
Người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi phạm tội nghiêm trọng do vô ý hoặc tội ít nghiêm trọng.

So với hiện hành, luật mới mở rộng đối tượng sang tất cả các trường hợp phạm tội ít nghiêm trọng (không cần lần đầu) và tội nghiêm trọng do vô ý. Quy định này phù hợp với chính sách chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự khi thật cần thiết, ưu tiên giáo dục, giúp người chưa thành niên sửa sai và phát triển lành mạnh.

Về điều kiện áp dụng

Điều 39 Luật Tư pháp người chưa thành niên có hai điểm mới quan trọng:

Các điều 37,38,39,40 sử dụng thuật ngữ “có thể áp dụng”, nghĩa là dù người chưa thành niên đủ điều kiện, việc áp dụng biện pháp vẫn do cơ quan tố tụng quyết định, không còn bắt buộc như Bộ luật Hình hiện hành.
Điều kiện áp dụng khiển trách chỉ yêu cầu người phạm tội đồng ý bằng văn bản, không còn phụ thuộc ý kiến của người đại diện như trước. Quy định này khắc phục bất cập, bảo đảm ý chí của chính người chưa thành niên và nâng cao hiệu quả giáo dục, cải tạo.

Về thẩm quyền áp dụng

Theo quy định hiện hành, thẩm quyền áp dụng khiển trách thuộc Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra; Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát và Hội đồng xét xử. Tuy nhiên, tại giai đoạn xét xử, Chánh án và Thẩm phán không có quyền này, dẫn đến thủ tục kéo dài, thiếu kịp thời.

Luật Tư pháp người chưa thành niên đã bổ sung thẩm quyền cho Thẩm phán (khoản 2 Điều 52), giúp áp dụng biện pháp khiển trách nhanh chóng và hiệu quả, dù Chánh án, Phó Chánh án vẫn chưa có quyền này.

Về trách nhiệm giao quyết định khiển trách, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 chỉ yêu cầu gửi cho người bị khiển trách và người đại diện, không đề cập UBND cấp xã, gây chậm trễ trong thi hành. Từ 01/01/2026, Luật Tư pháp người chưa thành niên yêu cầu gửi quyết định và bản sao báo cáo điều tra xã hội cho UBND cấp xã, bảo đảm sự phối hợp quản lý, giám sát và giáo dục người chưa thành niên hiệu quả hơn.

2. Một số bất cập và kiến nghị hoàn thiện

Về điều kiện áp dụng biện pháp khiển trách

Khoản 2 Điều 40 Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định cho phép áp dụng biện pháp khiển trách đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng trong mọi trường hợp. Mục đích của quy định này nhằm mở rộng đối tượng được áp dụng biện pháp chuyển hướng. Điều này được cho là phù hợp với xu hướng nhân đạo, giáo dục người chưa thành niên phạm tội.

Tuy nhiên, tác giả cho rằng quy định mới này là không phù hợp. Về bản chất, việc cho phép mọi trường hợp người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng đều có thể áp dụng biện pháp khiển trách đang quá sa vào nội dung bảo vệ người chưa thành niên mà quên đi mất việc xem xét tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Do đó, tác giả cho rằng cần kế thừa quy định của BLHS theo hướng loại trừ một số loại tội phạm theo điểm a khoản 2 Điều 91 BLHS ra khỏi phạm vi áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng khiển trách.

Sự có mặt của UBND khi khiển trách

Về sự có mặt của Ủy ban nhân dân, cả quy định hiện hành và quy định của Luật Tư pháp người chưa thành niên đều bộc lộ bất cập. Tại khoản 2 Điều 93 BLHS 2015 quy định: “Việc khiển trách đối với người dưới 18 tuổi phạm tội phải có sự chứng kiến của cha mẹ hoặc người đại diện hợp pháp của người dưới 18 tuổi”. Khi áp dụng biện pháp khiển trách, người phạm tội phải đi kèm với sự giám sát, giáo dục, thực hiện nghĩa vụ, việc này do chính quyền địa phương thực hiện. Nhưng việc thi hành khiển trách lại không có sự chứng kiến của chính quyền địa phương là chưa hợp lý.

Không khắc phục được bất cập này, khoản 3 Điều 59 Luật Tư pháp người chưa thành niên đã bổ sung thành phần tham gia phiên họp là người làm công tác xã hội, nhưng vẫn chưa rõ ràng trong việc tham gia phiên họp của đại diện Ủy ban nhân dân. Do đó, kiến nghị cần quy định rõ ràng thành phần tham gia phiên họp xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng phải có “đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người chưa thành niên cư trú”.

Nghĩa vụ khi áp dụng biện pháp khiển trách

Nghĩa vụ tuân thủ pháp luật: Đây là nghĩa vụ chung, việc quy định cụ thể gây bất cập vì không có thời hạn, nên chỉ nên coi là tiêu chí đánh giá giám sát.
Nghĩa vụ trình diện: Quy định hiện không rõ “cơ quan có thẩm quyền” là ai. Thực tế cần làm rõ người bị khiển trách phải trình diện trước bất kỳ cơ quan nhà nước nào khi được yêu cầu.

Kết luận

Như vậy, quy định về áp dụng biện pháp khiển trách đối với người dưới 18 tuổi phạm tội của Luật Tư pháp người chưa thành niên đã có rất nhiều điểm mới tiến bộ, khắc phục được nhiều bất cập của quy định hiện hành. Tuy nhiên, một số quy định của Luật này vẫn chưa thật sự hợp lý cần phải tiếp tục nghiên cứu sửa đổi, bổ sung. Luật Tư pháp người chưa thành niên cần chú trọng đồng thời hai mặt, vừa đảm bảo tính nhân văn, tạo điều kiện cho người phạm tội sửa chữa lỗi lầm. Song, mặt khác phải có tính giáo dục và răn đe nghiêm khắc, không quá thiên về một mặt sẽ dẫn đến hệ lụy nghiêm trọng trong giáo dục người chưa thành niên.

Hãy liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời: