Thừa kế theo pháp luật và di chúc: Phân chia thế nào cho đúng?

Khi một người qua đời, việc phân chia di sản là vấn đề pháp lý thường gây tranh cãi trong gia đình nếu không được chuẩn bị kỹ càng. Tại Việt Nam, pháp luật quy định hai hình thức thừa kế: theo di chúc và theo pháp luật. Vậy hai hình thức này được áp dụng thế nào? Ai sẽ là người được hưởng di sản?

1. Thừa kế theo di chúc là gì?

Thừa kế theo di chúc là việc phân chia tài sản sau khi người chết (người để lại di sản) đã lập văn bản di chúc hợp pháp để chỉ định người thừa kế, phần di sản từng người được hưởng.

Điều kiện của một di chúc hợp pháp:

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp phải:

- Người lập di chúc có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
- Tự nguyện lập di chúc, không bị đe dọa, ép buộc;
- Nội dung không trái pháp luật, đạo đức xã hội;
- Hình thức đúng quy định (di chúc viết tay, đánh máy, công chứng…).

Nếu di chúc hợp lệ, thì việc chia tài sản sẽ thực hiện theo nội dung của di chúc.

2. Thừa kế theo pháp luật là gì?

Trường hợp không có di chúc, di chúc vô hiệu hoặc di chúc chỉ định một phần tài sản, thì di sản sẽ được chia theo pháp luật, tức là theo thứ tự người thừa kế được quy định trong Bộ luật Dân sự.

Thứ tự thừa kế theo pháp luật (Điều 651 BLDS 2015):

Hàng thứ nhất gồm:

- Vợ/chồng;
- Con (con ruột, con nuôi hợp pháp);
- Cha mẹ ruột (hoặc cha mẹ nuôi).

Hàng thứ hai:

- Ông bà nội, ông bà ngoại;
- Anh chị em ruột;
- Cháu ruột gọi người chết là ông bà.

Hàng thứ ba:

- Cô, chú, bác, cậu, dì;
- Cháu ruột gọi người chết là cô, chú, bác…;
- Chắt (cháu của cháu ruột).

Lưu ý: Hàng thừa kế sau chỉ được hưởng nếu không còn ai ở hàng trước.

3. Khi nào áp dụng thừa kế theo pháp luật?

Pháp luật sẽ can thiệp chia thừa kế khi:

- Không có di chúc;
- Di chúc bị vô hiệu (do bị ép buộc, người lập không minh mẫn…);
- Người được chỉ định trong di chúc từ chối nhận hoặc chết trước người để lại di sản;
- Di chúc chỉ chia một phần tài sản, phần còn lại sẽ chia theo pháp luật.

4. Các trường hợp đặc biệt cần lưu ý

- Người thừa kế không phụ thuộc di chúc: Cha mẹ, vợ/chồng, con chưa thành niên hoặc mất khả năng lao động có quyền được hưởng phần di sản bằng 2/3 suất thừa kế theo pháp luật, dù không được nhắc trong di chúc (Điều 644 BLDS).
- Trường hợp bị truất quyền thừa kế: Người cố ý hại người để lại di sản, ngược đãi, xúc phạm nặng… sẽ không được hưởng di sản, trừ khi người chết có tha thứ (Điều 621 BLDS).

5. Dịch vụ Luật sư tư vấn – bảo vệ quyền thừa kế hợp pháp

Việc phân chia di sản có thể trở thành nguồn tranh chấp, đặc biệt khi:

- Di chúc viết tay không rõ ràng;
- Có tranh cãi về người thừa kế hoặc tài sản chung – riêng;
- Có dấu hiệu tẩy xóa, làm giả di chúc;
- Một số người bị bỏ sót khi chia thừa kế.

Trong những trường hợp này, việc nhờ đến luật sư tư vấn và bảo vệ quyền lợi là giải pháp cần thiết để đảm bảo công bằng, đúng pháp luật và tránh tranh chấp kéo dài.

Hạn chế rủi ro khi tham gia tố tụng, bảo vệ tối đa quyền lợi hợp pháp.